Dirilen Soğuk Savaş ve Rusya'nın Stratejik Derinliği: Ukrayna Örneği SSCB'nin 90'ların sonunda dağılmasıyla beraber tarih sahnes...
Dirilen Soğuk Savaş ve Rusya'nın Stratejik Derinliği: Ukrayna Örneği
SSCB'nin 90'ların sonunda dağılmasıyla beraber tarih sahnesinden çekilen soğuk savaş yeniden dirilmektedir. Uzun zamandır Suriye konusunda karşı karşıya gelen ABD ve Rusya?nın Ukrayna ve Kırım meselelerinde ?askeri seçenekleri? ciddi olarak mobilize ettikleri görülmüş ve...
uluslararası kurumların duruma yaklaşımları yine pasif ve sorunlu bir düzlemde cereyan etmiştir. BM, NATO ya da AB sürekli Rusya?ya çağrıda bulunurken ABD de bir yandan Karadeniz?deki askeri hareketliliği hızlandırmaya çalışmakta diğer yandan da diplomatik bir mücadele içine girmektedir. Aslında Ukrayna krizinin köklerinde Rusya?nın bölgesel güvenlik algılarının önemli bir yer tuttuğunu söylemek yanlış olmaz. Rusya, Ukrayna?nın ilerde NATO üyesi olması olasılığını ve hemen yanı başında ortaya çıkacak böyle bir sorunu nasıl elimine edebileceği üzerinden yeni bir güvenlik tasarımı uğraşı içerisindedir. Bu uğraş, Kırım hamlesine neden olmuş ve bölgenin genelinde ciddi bir güvenlik sorununa yol açmıştır. Öte yandan ABD?nin Irak, Afganistan ve Libya?ya müdahale ederken uluslararası kurallara olan ilgisizliği Rusya?yı çileden çıkarmış ve Kırım hamlesini ABD?ye bir cevap niteliğine büründürmüştür diyebiliriz. Tabi 2008?deki Güney Osetya müdahalesini de hatırlamalıyız. Kırım?da yerel hükümetin referandumla Rusya Federasyonuna katılma kararını onaylaması da durumu daha karmaşık hale getirmiştir.
Bu kısa çalışmada askeri müdahale kavramı ve Rusya?nın stratejik derinliği üzerinde durulacak ve Rusya?nın güvenlik algısını nasıl inşa ettiği Ukrayna örneği üzerinden incelenecektir.
Askeri Müdahale Kavramı
Birleşmiş Milletlerin temel amacı uluslararası barış ve güvenliği korumaktır. Hukuki alt yapısı dönemin büyük devletlerinin nezaretinde belirlenen asker kullanma ve kuvvete başvurma olgusu, 19. yüzyıla kadar egemenliğin gereğinden kaynaklanan bir hak ve yeri geldiği zaman bir zorunluluk olarak varlığını sürdürmüştür. (Orallı, 2013:104). Fakat bu zorunluluk Westphalia?dan beri süre gelen ?devlet egemenliği? hakkı ile ters düşmektedir. Stanley Hofman, uygulamada askeri müdahaleyi savaş ile yakınlığına vurgu yaparak uluslararası politika içerisinde görmektedir. (Hofman?dan aktaran Bingöl, 2013:30). Herbert Tillema ise bir devletin düzenli askeri kuvvetleri tarafından yabancı bir ülkenin topraklarında açık olarak yürütülen ve savaşa dönüşme riski taşıyan operasyonları askeri müdahale olarak değerlendirmektedir. (Tillema?dan aktaran Bingöl, 2013:30) Ayrıca Birleşmiş Milletler?in 2. maddesinde ?Tüm üyeler, uluslararası ilişkilerinde gerek herhangi bir başka devletin toprak bütünlüğüne ya da siyasal bağımsızlığa karşı, gerek Birleşmiş Milletlerin Amaçları ile bağdaşmayacak herhangi bir biçimde kuvvet kullanma tehdidine ya da kuvvet kullanılmasına başvurmaktan kaçınırlar.? maddesi dikkat çekmektedir. BM şartına göre yasal olarak iki durumda kuvvet kullanılabilir. İlk olarak, 51.maddede belirtilen şekliyle, kuvvetin, diğer devletler tarafından saldırıya uğranılması durumunda meşru müdafaa maksadıyla fakat sadece silahlı saldırı ile BMGK?nin karar alması arasındaki geçici süre kullanılabileceğidir. İkinci olarak ise, 24.madde kapsamında, BMGK tarafından yürütülen ve yapılması için yetkilendirilen kuvvetin kullanılması yasal olmaktadır. (Adam Branch?tan aktaran Oktay Bingöl, 2013:36)
Soğuk savaşın hemen ardından başlayan doğrudan askeri müdahaleler döneminde ABD, 1.Körfez Savaşı dışında Afganistan ve 2003 Irak müdahalelerinde güvenlik konseyinin kararlarını beklememiştir. Bu nedenle yapılan askeri müdahalelerin durumu hala tartışmalıdır. Burada Rusya?nın Osetya müdahalesini de hatırlamak gerekiyor. Rusya, 150 kadar tank ve zırhlı aracın bulunduğu güçlü bir birlikle Güney Osetya'ya girmiş ve Gürcü ordusuyla savaşmıştır, bunun üzerine Gürcistan'da seferberlik ilan edilmiştir. Rusya?nın Kırım?a 6000 asker ve zırhlı araçlar göndermesi (AA, 1 Mart 2014) BM?nin 2.maddesine aykırıdır ve uluslararası hukuk açısından problemli bir durumdur. Bunu kısa zamanda anlayan Rusya Devlet Başkanı Putin, Ukrayna sınırında tatbikata katılan birliklere asıl yerlerine dönmeleri talimatı vermiş ve "Ordunun Ukrayna'ya girmesine şimdilik ihtiyaç yok ama böyle bir olasılık var" demiştir. (Cnn Türk, 4 Mart 2014).
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov Ukrayna'daki krizi çözmek için ABD ve AB'nin kilit ülkelerinden mevkidaşlarıyla görüşmeler yapmış ve görüşmelerden sonra Lavrov, önümüzdeki günlerde görüşmelere devam etmeyi kabul ettiklerini ama herkesin olaylar nedeniyle "endişeli" olduğunu itiraf etmiştir. ABD Dışişleri Bakanı John Kerry görüşmelerin "zor" olduğunu söyleyerek üzerinde çalışmak için bazı somut fikirler olduğunu belirtmiştir. (BBC, 6 Mart 2014). Görünen durum Kırım yerel parlementosunun kararıyla krizin yeni bir boyuta taşındığını göstermektedir.
BBC Moskova?dan Steve Rosenberg, (BBC Türkçe, Mart 2014) Vladimir Putin?i çılgına çeviren tek şeyin kandırıldığı hissi olduğunu belirtiyor ve ekliyor: ? Bu hisse, 2011?de Libya meselesinde de kapılmıştı. BM Güvenlik Konseyi?nin sivilleri koruma amacıyla uçuşa yasak bölge ilan edilmesi kararını veto etmemesi konusunda Moskova ikna edilmişti. Fakat Nato?nun askeri müdahalesi rejim değişikliğini ve Albay Muammer Kaddafi?nin ölümünü getirdi. Rusya?nın beklentilerinin çok daha ötesinde sonuçlanan bu durum, Rusya?nın Suriye?ye ilişkin her türlü kararı hızla veto etmesinin nedenini anlamaya da yardımcı oluyor.?
2008?de Gürcistan?a yapılan müdahalede Gürcistan ordusunun bir takım operasyonları rol oynamış ve Rusya meşruiyet sorununu bir nebze açıklayabilmiştir. Oysa şu anda Kırım?a yapılan müdahalede böyle bir benzerlik yoktur. Bu nedenle oluşturmaya çabaladığı Avrupalılaşma karşıtı yapı sağlam ayaklar üzerinde durmamaktadır.
Rusya?nın Stratejik Derinliği
Genel olarak strateji, savaşın savaş dışı araçlarla eldeki amaca uygun olarak en iyi nasıl yönetilmesi gerektiği konusundaki genel fikir ve prensiplerdir. (Akad, 2013:4) Özellikle sömürge imparatorluklarının dağılması ile birlikte ortaya çıkan ulus-devletler arasındaki sınır çatışmalarının çoğunda hukuki sınır ile jeopolitik kuşak uyumsuzluklarının önemli payı vardır. (Davutoğlu, 2010:18) Bir ülkenin stratejik bilinci tarihe, stratejik planlamaları ise bugünkü realitelere dayanmak zorundadır. (Davutoğlu, 2010:60).
Ukrayna hem Rusya?nın stratejik bilincinin hem de stratejik planlamalarının merkezinde yer almaktadır. Bölgesel güvenliği için son derece önemli olan Ukrayna?nın ?Avrupalılaşması? (europeanization) Rusya?nın endişelerini arttırmış ve bunun sonucunda yine kritik-stratejik yerlerden birisi olan Kırım?a askerlerini göndermiştir. Davutoğlu (2010) Stratejik Derinlik isimli kitabında yabancılaşmadan söz eder ve bunu Laing ile örneklendirir. Laing?e göre ?kendi vücudu ile yabancılaşan kişi zaman içinde kendi şahsi süreklilik unsurlarını da kaybetmekte ve kendini sürekli olarak kendi dışında tanımlanmış bir sahte benlik (false-self) ile algılamaya çalışmaktadır.? (s.59). Rusya da bir zamanlar kendine ait olan bu topraklara yabancılaşmaktadır. Bu yabancılaşmanın önünü almak için ise gerektiğinde askeri gücü de devreye sokmak gibi önlemlerden çekinmemektedir. Rusya?nın yapılan müdahalede arkasına Rusya halkının desteğini alıp almayacağı meselesi de problemlidir. Örneğin 2000 yılının Mart ayında Rusya?nın Çeçenya?ya yapacağı askeri harekatı destekleyenlerin oranı yüzde 73 iken bu oran 2001 Ocak ayında yüzde 38?e düşmüştür. (Treisman, Foreign Affairs). Bu da müdahalenin meşruiyetinin Rusya içinde de problem yaratabileceğini göstermektedir. Bu nedenle her ne kadar diplomatik bir durum olsa da ciddi oranda içerdeki dinamiklerle de bağlantılıdır. Kırım müdahalesinden sonra Rusya borsasındaki bir günlük 72 milyar dolarlık kaybın içerdeki kamuoyu desteğine ciddi bir zarar verme olasılığı mevcuttur.
Sonuç
Toparlayacak olursak 1990?lı yılların tarihe gömdüğü ?soğuk savaş? son yıllarda dirilme belirtileri göstermeye başlamıştır. Rusya güvenlik stratejileri gereği çevresinde politik ve ekonomik bir güvenlikleştirme (securitization) sahası yaratmaya çalışmaktadır. Ancak bu strateji uluslararası hukukla çatıştığı noktalarda ciddi krizler yaşanmaktadır. Rusya bu krizleri, göründüğü kadarıyla, soğuk savaşın yeniden dirilmesi noktasında ivmelendirmektedir. Öte yandan Ukrayna?da yaşanan halk hareketinin ve krizinin de meşruluğu tartışmalıdır. Ancak görünen o ki 21. yüzyılın başkaldırı hareketleri sokaklarda yaşanmakta ve iletişimsel bir hızla hükümetlerin korkulu rüyası haline gelmiştir. Bu durum ülkelerin güvenlik stratejilerini bir kez daha gözden geçirmelerini gerektirmektedir.
Kaynakça
AA, Rusya Kırım'a asker yığıyor. 1 Mart 2014. http://www.aa.com.tr/tr/dunya/295172--rusya-kirima-asker-yigiyor, (Erişim Tarihi: 6 Mart 2014)
Akad, T. (2013) Askeri Tarihte Stratejik Düşünce. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. İstanbul.
BBC Türkçe, AB liderleri Ukrayna krizi için bir araya geliyor. 6 Mart 2014. http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2014/03/140306_ukrayna_ab_zirve.shtml, (Erişim Tarihi: 6 Mart 2014)
BBC Türkçe, Rusya :'Tek adam' Putin'in Ukrayna hesabı. 5 Mart 2014. http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2014/03/140305_putin_rusya_analiz.shtml. (Erişim Tarihi: 6 Mart 2014)
Bingöl, O. (2013). Askeri Müdahalelere Teorik Yaklaşım. ABD?nin Asker Müdahaleleri içinde yayına hazırlayan Haydar Çakmak. Kaynak Yayınları. İstanbul.
Cnn Türk, Putin Ukrayna sınırındaki askerleri geri çekti. 4 Mart 2014. http://www.cnnturk.com/haber/dunya/putin-ukrayna-sinirindaki-askerleri-geri-cekti, (Erişim Tarihi: 6 Mart 2014)
Davutoğlu, A.(2010). Stratejik Derinlik. Küre Yayınları. İstanbul.
Kamu Denetçiliği Kurumu, BM Antlaşması. http://www.ombudsman.gov.tr/contents/files/35501-Birlesmis-Milletler-Antlasmasi.pdf, (Erişim Tarihi: 6 Mart 2014)
Orallı, L.E. Uluslararası Hukukta Ve BM Sisteminde Askeri Müdahale Olgusu. Tesam Akademi Dergisi.
Treisman, D. (2013, 5 Mart 2014). Watching Putin in Moscow. Foreign Affairs. http://www.foreignaffairs.com/articles/141005/daniel-treisman/watching-putin-in-moscow
Not: Bu yazı aynı zamanda online sosyal bilimler dergisi akademikperspektif.com adresinde yayınlanmıştır.
YORUMLAR