Bir Yol, Bir Kuşak (One Belt, One Road), Çin'in uluslararası ticareti teşvik etmek amacıyla ticaret yollarını yeniden canlandırmak için geliştirdiği politik, ekonomik ve uzun dönemli bir strateji.Çin’in ekonomik menfaatlerini arttırması bir yana politik ve askeri gücünü de arttıracak ve genişletecek bir momentuma sahip.

Söz konusu girişim politik ve ekonomik bir istikrarsızlık içerisinde debelenen ve Taliban sorunu ile yeniden sert bir şekilde karşılaşan Afganistan için dönüştürücü etkilere sahip olabilir. Afganistan ve Çin arasındaki ortak ticaret konseyi danışmanı Mohammad Yusuf Rahnaward, “Bu tür projeler Afganistan ve Çin için kazan-kazan projeleri” diyor. Birçok analist Afganistan’ın altyapı sorunlarını çözmesi için bu fırsattan yararlanması gerektiğini ve projenin bir parçası olması gerektiğine inanıyor.

Jinping, Çin'in, Bir Yol Bir Kuşak İnisiyatifinin inşasına katılması noktasında Afganistan'ı destekliyor. Ayrıca 9-10 Haziran tarihlerinde Şanghay İşbirliği Örgütü (SCO)’nun zirvesine katılan Afganistan Devlet Başkanı Mohammad Ashraf Ghani de Afganistan'ın Çin tarafından önerilen Bir Yol Bir Kuşak Girişimi ve bölgesel işbirliğini güçlendirmeye yönelik diğer önerileri desteklediğini, Çin ile ortaklığı yoğunlaştırmaya istekli olduğunu belirtiyor. Ghani aynı zamanda Şanghay İşbirliği Örgütü (SCO)'nun terörle mücadelede işbirliği ve bölgesel bağları güçlendirmek için önemli bir platform olduğunu da düşünüyor.



"Hedef Güvenli Bir Afganistan"

Afganistan, SCO'nun gözlemci bir ülkesi. Ghani "Amacımız, Afganistan'ı Doğu Asya, Orta Asya, Batı Asya ve Güney Asya arasındaki bir kara köprüsüne çevirmek" diyor. Ghani ayrıca terörle mücadele konusunda Afganistan’ın bir ön cephe olduğu tespitini yapıyor. Ülkede barışı sağlama konusunda SCO-Afganistan Temas Grubu 2005 yılında ülke arasında bir danışma mekanizması olarak kuruldu. Hatta Çin 28 Mayıs'ta Pekin'deki dışişleri bakan yardımcısı seviyesinde grubun toplantısına başkanlık etti. Çin’in Güney Asya konusunda “hassas” olmasının temelinde güvenlik endişelerinin olduğunu söylemek mümkün. Çünkü bölgenin istikrarsızlığı aynı zamanda Çin’in jeopolitik ve ekonomik nüfuzuna da zarar veriyor. Çin’in en önemli amacı 54 milyar dolarlık Çin-Pakistan ekonomik koridoruna Afganistan’ı da dahil etmek.

Güvenli bir Afganistan hedefleyen Çin’in son üç yıl içinde Afganistan’a 70 milyon dolardan fazla askeri yardım sağladığı tahmin ediliyor. Afganistan’ın uzak ve dağlık bölgesinde bulunan “Wakhan Koridorunda”Çin ve Afgan devriyelerin gezdiği ve Çin’in buraya askeri bir üs kuracağı iddia edilse de Çin Savunma Bakanlığı bu iddiaları reddediyor. Wakhan koridoru Çin açısından son derece önemli çünkü buradan terör amaçlı geçişlerin olduğu değerlendiriliyor. Bu nedenle güvenlikleştirilmesi Çin için önem arz ediyor. Afganistan'da operasyonel bir üs, Çin'in ülkede daha büyük bir rol oynama niyetinin de ciddi bir göstergesi olacaktır.

Afganistan’ın güvenliği açısından Çin’in bir başka önemi de Taliban ile yapılan görüşmeler. Pakistan’ın Taliban üzerindeki etkisini kullanarak Afganistan ve Taliban arasında kalıcı bir barışın sağlanması aynı zamanda ülkenin de söz konusu Bir Yol Bir Kuşak girişimine katılımını kolaylaştıracağı tahmin ediliyor. Pekin'deki mevcut korku, Afganistan ve Orta Asya'nın, radikal örgütler tarafından verimli bir zemin olarak kullanılabileceği ve Orta Asya'daki radikalleşmenin yükselişiyle bu söylemler daha da güçlendi.


"ABD ve Çin Hayati Bir Güvenlik Çıkarını Paylaşıyor."

Ancak Afgan-Pakistan ilişkilerinin karmaşık doğası Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru (CPEC)'in potansiyel genişlemesinde büyük bir engel olarak ortada duruyor. Washington ve Afganistan tarafından Taliban ve Haqqani Network ile bağları olduğu iddia edilen Pakistan’a geçtiğimiz yıl içerisinde harekete geçmesi için büyük bir baskı uygulandı. Özellikle Ghani dönemi Afganistan ile Pakistan arasında ciddi problemler mevcut. Burada düğüm Washington’un yakacağı yeşil ışık ile çözülebilir. ABD maliyet altına girmeden Afganistan’ın altyapı sorunlarının çözülmesi ve ekonomik olarak kalkınmasını bölgedeki istikrarsızlığa son vereceğinden ötürü isteyecektir fakat Çin’in bu koridor ile bölgedeki hegemonyasını genişleteceği ve uzun vadede kırılgan bir finansal yapıya sahip olan Afganistan’da “hükümran” etkilere sahip olacağı da bir başka gerçeklik olarak beliriyor. Bu nedenle ABD burada ikircikli bir tutum izleyebilir. ABD ve Çin aslında burada hayati bir güvenlik çıkarını paylaşıyor: Afganistan'ın, IŞİD ve El Kaide gibi gruplara zemin olmasını engelleyecek bir ülke olarak istikrarlı hale geldiğini görmek.

Diğer yandan Hindistan da Afganistan’da hastane, baraj ve yol yapımına yardımcı olmak için teklifler yapıyor. Çin ile “derin bir rekabet” içerisinde bulunan Hindistan’ın burada jeopolitik bir rekabet için yarışması son derece olası. Bu nedenle Çin bölgesel bir strateji belirlemiş durumda ve oyunu buna göre oynuyor. Pekin aynı zamanda bölgedeki ülkeler arasında sıkı bir arabulucu diplomasi yürütüyor.

Uzun vadeli bir perspektiften bakıldığında, Pakistan ve Afganistan üzerinden bir ticaret yolu kurmak, doğrudan Çin'in ticaretini kolaylaştırarak İran'ın şu andaki petrolünü alıp önemli iki yönlü ticarete sahip bir konsept ortaya çıkaracaktır. İran'a doğrudan ticaret yolu kurmak, daha sonra Türkiye ile ticareti arttırmak için de kapıları açacaktır.

Sonuç olarak Afganistan, Çin açısından jeopolitik olarak önemli bir pozisyonda bulunuyor. Ancak Çin-Pakistan Ekonomik Koridorunun başarılı olabilmesi Afganistan ve Pakistan’ın işbirliğine girmesi ve Hindistan ile Çin arasındaki sorunların çözümüne bağlı görünüyor. Bunların da kısa vadede çözülmesi yüksek bir olasılık değil ancak Afganistan’ın istikrarlı ve stabil bir ülke olarak yeniden inşası için başka da bir şansı olmadığı fikri giderek güç kazanıyor.


Kaynakça:
“China’s Military Base in Afghanistan”, https://thediplomat.com/2018/01/chinas-military-base-in-afghanistan/
“The History of Chinese Mediation Between Afghanistan and Pakistan”, https://thediplomat.com/tag/china-afghanistan-relations/
“China Needs A Win In Afghanistan To Keep Its Edge In Asian Trade”, https://www.forbes.com/sites/ralphjennings/2018/02/27/china-needs-a-win-in-afghanistan-to-keep-its-edge-in-asian-trade/#6384b9b1d5c7
“China to fund base in Afghanistan”, http://www.thehindu.com/news/international/china-to-fund-base-in-afghanistan/article22413549.ece
“CPEC being extended to Afghanistan: Report”,  https://economictimes.indiatimes.com/news/international/world-news/cpec-being-extended-to-afghanistan-report/articleshow/63669654.cms
“Can Afghanistan join China-Pakistan Economic Corridor?”, http://www.dw.com/en/can-afghanistan-join-china-pakistan-economic-corridor/a-42094595
“China in talks over military base in remote Afghanistan: Officials”, https://www.straitstimes.com/world/middle-east/china-in-talks-over-military-base-in-remote-afghanistan-officials
“Synergy of visions, boost for cooperative projects highlighted”, http://www.chinadaily.com.cn/a/201806/11/WS5b1dc0cca31001b82571f33d_2.html

“Interview: SCO summit to enhance anti-terrorism cooperation, boost regional connectivity -- Afghan president”, http://www.xinhuanet.com/english/2018-06/08/c_137240396.htm